Gezonde groenten en fruit

Het is overigens opmerkelijk dat die rol van groente en fruit gevonden wordt. Het lastige van de meeste van dit soort studies, epidemiologisch onderzoek, is namelijk dat er verbanden worden gelegd tussen grote groepen mensen en hun eetpatroon. Die mensen verschillen allemaal: man-vrouw, jong-oud, cultuur, DNA, leefstijl. En ook als je het hebt over ‘groente en fruit’, praat je over tientallen verschillende producten met verschillende voedingswaarden. Dat er ondanks al die factoren toch een verband wordt gevonden met bepaalde ziekten betekent dat het effect van groente en fruit misschien nog veel groter is dan we nu denken. Uiteraard vind er ook onderzoek plaats om meer grip te krijgen op die effecten. Daarbij wordt naar specifieke stoffen gekeken en het effect op fysiologische processen.

Consumptie van groenten en fruit

Het RIVM meet regelmatig hoeveel groente en fruit Nederlanders eten via zogenaamde voedselconsumptiepeilingen (VCP). Informatie hierover is te vinden op haar website [1]. Als gekeken wordt naar de richtlijnen van het Voedingscentrum (250 g groente en 200 g fruit/dag) of de Gezondheidsraad (minimaal 200 g groente en 200 g fruit/dag) eten Nederlanders te weinig groente en fruit.
Tot 2010 werd zelfs een dalende trend in de consumptie van groente gevonden (gemiddeld consumptie 128 g/persoon/dag). De VCP 2016 liet een stabilisering zien (135 g/persoon/dag). De laatste VCP, van 2021, laat zelfs een stijging zien tot 162 g/persoon/dag. Een kanttekening daarbij is dat de metingen van 2021 afkomstig zijn van tijdens de Corona-periode, en dat aankoopcijfers in 2022 en 2023 weer een daling laten zien [2, 3].
De cijfers voor fruitconsumptie zijn iets anders. Tot 2010 werd ook een dalende trend gevonden (gemiddeld 103 g/persoon/dag). De VCP 2016 liet echter een lichte stijging zien (117 g/persoon/dag). In de laatste VCP, van 2021, stijgt het iets door tot 129 g/persoon/dag.

Voedingswaarde van groenten en fruit

Groenten en fruit zijn een belangrijke leverancier van vezels. Ze bevatten veel water en relatief weinig zout, vet en calorieën. Groenten en fruit zijn ook goede leveranciers van micronutriënten, zoals vitaminen en mineralen.
Bovendien bevatten ze secundaire plantenmetabolieten, ook wel inhoudsstoffen genoemd. De term ‘inhoudsstoffen’ is een verzamelnaam voor allerlei plantenmetabolieten in groente en fruit. Vaak wordt er onderscheid gemaakt tussen primaire en secundaire plantenmetabolieten. Beiden hebben een invloed op de gezondheid van de consument. Primaire plantmetabolieten zijn stoffen die de plant direct nodig heeft voor fotosynthese, ademhaling, groei en ontwikkeling. Bijvoorbeeld de aminozuren waar eiwitten uit zijn opgebouwd, de koolhydraten die ontstaan uit fotosynthese, vetten, vitaminen en de meeste mineralen. Onder secundaire plantenmetabolieten vallen stoffen die betrokken zijn bij de afweer van de plant, zoals bescherming tegen hoge of lage temperatuur, vraat of ziekteverwekkende micro-organismen [4]. Ook kleur, geur- of smaakstoffen vallen hieronder.

Variatie in de voedingswaarde van groenten en fruit

Het is dus van belang voldoende groente en fruit te eten, met name vanwege al die goede stoffen die we daarmee binnen krijgen. Tegelijk weten we dat die hoeveelheid inhoudsstoffen sterk kan variëren. De belangrijkste factor is daarbij het type groente of fruit, maar ook cultivars kunnen sterk variëren van elkaar. Een voorbeeld is lycopeen dat in grote hoeveelheden in tomaat kan worden gevonden, maar alleen in de rode variant en niet in de gele variant. Andere factoren die de hoeveelheid inhoudsstoffen kunnen beïnvloeden zijn:

• De teeltcondities waaronder groenten en fruit groeien.
• De gebruikte teeltmethoden: groeien de groenten en fruit in de kas waarin je de teeltcondities goed kunt reguleren of groeien ze juist op de vollegrond, waar dat minder goed mogelijk is. Ook kan er verschil ontstaan tussen biologisch of gangbaar gekweekte groenten en fruit.
• Het klimaat: is het een droog of juist nat jaar, is het een warm of juist koud jaar; en het seizoen waarin geoogst wordt.
• De condities na de oogst, zoals tijdens bewaring, transport en verpakken. Bij langdurige bewaring is een afname in vitamine C gevonden [5]. Bewaring in blauw licht in plaats van in donker kan de hoeveelheid vitamine C in aardbeien juist laten toenemen [6].
• Verdere verwerking en gebruikte verwerkingsmethoden.
  

Neemt de voedingswaarde van groenten en fruit nu wel of niet af?

Regelmatig verschijnen er berichten dat de voedingswaarde in groente en fruit achteruit gaat. Zo was er in 2020 een artikel waarin beweerd werd dat de voedingswaarde van groente en fruit wel 50% was afgenomen [7]. Dat blijkt echter veel genuanceerder te liggen. Er zijn slechts een paar studies gedaan naar verschillen in voedingswaarde over meerdere jaren. Mayer vergeleek 20 groente en fruitsoorten in het VK en keek naar verschillen tussen de jaren 30 en de jaren 80 van de vorige eeuw [8]. Daarbij werd bij een aantal mineralen een afname gevonden, wat overigens niet kan veranderen na de oogst. Wel gaf hij aan dat de producten in de jaren 80 meer water bevatten (verdunningseffect), en dat rassen, teeltwijzen en meetmethoden verschillend waren. Een vergelijkbare studie werd in de VS gedaan door Davis [9]. Hij vergeleek 43 gewassen tussen 1950 en 1999. Ook hij vond een afname in een aantal mineralen, maar ook vitamine C en B2. Maar ook hier waren er andere rassen en andere meetmethoden gebruikt en bleek de variatie in voedingswaarde in 1950 heel groot (grotere onnauwkeurigheid van de metingen). Een studie naar de invloed van bodem [10] kon niet bevestigen dat de voedingswaarde achteruit ging.

Samengevat: er zijn te weinig studies gedaan om te kunnen stellen dat de voedingswaarde van groente en fruit structureel achteruit gaat. Oftewel, we weten het niet. Een meerjarige studie is aan te bevelen, maar dat is erg kostbaar. Vooralsnog lijkt de variatie tussen groentesoorten en cultivars zelf een veel grotere bron van variatie te zijn. Naast het eten van voldoende groente en fruit is het variëren in groente en fruit dan ook aan te bevelen. Ook het Voedingscentrum komt tot deze conclusie [11].

Gezondheid van groenten en fruit

Voldoende groenten en fruit eten heeft effect op de gezondheid van mensen, zowel op de lange termijn, als ook op de korte termijn. Het eten van groente en fruit verlaagt het risico op coronaire hartziekten en beroerte. In de beschikbare interventieonderzoeken wordt gevarieerd met zowel fruit als groente, waardoor afzonderlijke effecten van fruit en groente niet te bepalen zijn [12]. De combinatie van groente en fruit eten verlaagt de (systolische) bloeddruk. In cohortonderzoeken wordt een verband tussen groenten en een lager risico op coronaire hartziekten en beroerte gevonden. Verder tonen cohortonderzoeken een verband aan tussen het eten van groente en een lager risico op darmkanker, en tussen het eten van groene bladgroente en een lagere kans op di

abetes type 2 en longkanker. Er is een mogelijk verband tussen een hoge inname van groene bladgroente en een lagere kans op beroerte [13].

Er zijn steeds meer aanwijzingen dat sommige secundaire inhoudsstoffen gunstig zijn voor de menselijke gezondheid en dat ze een rol spelen bij het tegengaan van chronische inflammatie [14]. En chronische inflammatie wordt steeds meer gekoppeld aan het ontstaan van welvaartsziekten. Ons eetpatroon heeft invloed op chronische inflammatie, en dus ook die welvaartsziekten. Met een positieve rol voor groente en fruit [15].

Voeding- en gezondheidsclaims

Belangrijke vitamines en mineralen in groenten en fruit zijn vitamine B1 (thiamine), vitamine B11 (foliumzuur), vitamine C (ascorbinezuur), vitamine E (alfa-tocopherol), vitamine K, beta-caroteen (dat in het lichaam omgezet kan worden in vitamine A), ijzer, magnesium en selenium [16].

Gezondheidsclaims mogen nog niet gevoerd worden bij groenten en fruit, maar voedingsclaims kunnen wel interessant zijn voor de tuinbouwsector. Mogelijke voedingsclaims zijn “bron van ….” en “rijk aan ….” [16]. Eind 2014 liet het Kenniscentrum Plantenstoffen een scan uitvoeren rond voedingsclaims, van de 29 toegestane voedingsclaims bleken er 13 interessant voor veredelaars, telers en andere tuinbouwbedrijven. Van de 27 voedingsclaims die zijn toegestaan rond vitaminen en mineralen waren er 16 potentieel interessant voor groenten [17]

Conclusie

Het voldoende eten van groente en fruit is van belang voor de gezondheid. Er is een steeds sterker verband tussen het eten van groente en fruit en de preventie van diverse welvaartsziekten. Dat komt o.a. door allerlei stoffen in groente en fruit; de voedingswaarde. Allerlei maatregelen voor de oogst hebben invloed op de voedingswaarde. Er is maar in een paar studies een invloed van naoogstcondities op voedingswaarde gevonden, met name op vitamine C. Er lijken geen aanwijzingen te zijn dat naoogstcondities de voedingswaarde negatief beïnvloedt. De belangrijkste reden om te zorgen voor goede naoogstcondities is het kunnen leveren van groente en fruit in een goede kwaliteit, aantrekkelijk genoeg om te eten en op die manier bij te dragen aan de gezondheid.

Als je meer wilt weten over het effect van teelt- en bewaarpraktijken op de voedingswaarde van gewassen kan je terecht bij de wiki van Groen Kennisnet [18].

Referenties

1. RIVM. Wat eet Nederland?
2. Circana/GFH, Groente stijgt in omzet maar daalt in volume; Fruit daalt in omzet licht door vers fruit. 2023.
3. NFO. Consumptie van fruit daalde in 2022. 2023.
4. Crozier, A., D. Del Rio, and M.N. Clifford, Bioavailability of dietary flavonoids and phenolic compounds. Molecular Aspects of Medicine, 2010. 31(6): p. 446-467.
5. Lee, S.K. and A.A. Kader, Preharvest and postharvest factors influencing vitamin C content of horticultural crops. Postharvest Biology and Technology, 2000. 20(3): p. 207-220.
6. Xu, F., et al., Effect of blue light treatment on fruit quality, antioxidant enzymes and radical-scavenging activity in strawberry fruit. Scientia Horticulturae, 2014. 175: p. 181–186.
7. The Observer. Red meat plays vital role in diets, claims expert in fightback against veganism. 2020.
8. Mayer, A.M., Historical changes in the mineral content of fruits and vegetables. British Food Journal, 1997. 99(6): p. 207-211.
9. Davis, D.R., M.D. Epp, and H.D. Riordan, Changes in USDA Food Composition Data for 43 Garden Crops, 1950 to 1999. J Am Coll Nutr, 2004. 23(6): p. 669-682.
10. Rietra, R.P.J.J., Achteruitgang van nutriëntengehalten in voedselgewassen door een verminderde bodemkwaliteit? 2007, Alterra. p. 1-48.
11. Voedingscentrum. Bevatten groenten tegenwoordig minder voedingsstoffen dan vroeger?.
12. Voedingscentrum. Factsheet fruit. 2018.
13. Voedingscentrum. Factsheet groente. 2018.
14. Hosseini, B., et al., Effects of fruit and vegetable consumption on inflammatory biomarkers and immune cell populations: a systematic literature review and meta-analysis. Am J Clin Nutr, 2018. 108(1): p. 136-155.
15. Harvard Medical School. Foods that fight inflammation. 2021 16-11-2021.
16. Peppelenbos, H., Groene Gezondheid. Van bittere noodzaak tot prachtige kansen. Inaugurele rede. 2020.
17. Verzijden, K. Use of nutrition claims in horticultural business. 2014.
18. Groen Kennisnet. Effects of cultivation practices on the nutritional value of crops. 2019.